De Rituelen van Overleven

De biografie van Sem

Tien Kusjes voor de Deur

Elke avond hetzelfde rituaal. Tien kusjes voor opa, tien kusjes voor oma, voordat ze de deur uit mochten. Niet negen, niet elf. Precies tien. En dan nog een keer welterusten zeggen - niet aan de telefoon, maar echt zo, van dichtbij, 1 op 1.

In bed alle namen opnoemen van degenen die hij niet kwijt wilde raken.

Voor een buitenstaander misschien vreemd, deze ceremoniële vertoning van een zevenjarige jongen. Maar voor Sem waren het geen rare gewoontes - het waren overlevingsstrategieën. Kleine rituelen tegen één grote angst: de angst dat de mensen van wie hij hield zouden verdwijnen.

"Totale paniek," zou hij jaren later zeggen over wat er gebeurde als hij zijn rituelen niet kon uitvoeren. "Gewoon tó-tá-le paniek."

Het was 2012 toen de dwanghandelingen begonnen, eerst nog klein en onschuldig, later steeds dwingender. Sem was toen zeven jaar oud - een leeftijd waarop andere kinderen zich druk maken over voetbal of computerspellen. Maar Sem maakte zich druk om één ding. Hij maakt zich druk over de dood. Niet zijn eigen dood, maar die van de mensen die zijn wereld bij elkaar hielden: zijn opa en oma.

Opa was meer dan een grootvader. Hij was de vader die Sem eigenlijk nodig had. Want zijn echte vader, die woonde wel bij hen, maar was er niet altijd op de manier dat Sem hem nodig had. "Een knuffel zul je van hem niet krijgen," vertelt Sem.

Dus nam opa die rol over. Elke dag samen, geen dag niet gezien. Hij leerde Sem alles wat vaders hun zonen leren: hoe je je schoenen strikt, hoe je een verhaal vertelt, hoe je van iemand houdt zonder er woorden voor te hebben. In de liefdevolle wereld van opa en oma vond Sem veiligheid.

Maar veiligheid is een breekbaar iets voor een kind dat te vroeg heeft geleerd dat mensen kunnen verdwijnen. En dus begonnen de rituelen. Het tikken - zoveel keer per dag, een exact aantal. De kusjes aan opa en oma. De namen opnoemen in bed, van wie hij ab-so-luut niet wilde dat ze kwamen te overlijden. Kleine bezweringen tegen, helaas, het onvermijdelijke. De dood.

Op school ging het niet goed. Daar werd hij gepest, zwaar gepest, wat zijn angsten alleen maar versterkte. De wereld buiten het veilige huis voelde vijandig aan, onbetrouwbaar. Therapie volgde, gesprekken waarin alles wat hij zei werd getypt in verslagen die de week erna weer werden voorgelezen. “Het zal altijd wel iets helpen," dacht hij. "Maar heeft het echt zin gehad? Dat kan ik niet zeggen." Vertelt hij. En toen, op een dag in 2014, gebeurde precies waar hij altijd bang voor was geweest. Alleen eigenlijk niet zoals hij en zijn omgeving hadden verwacht.

Wanneer Angsten Werkelijkheid Worden

Het was oma die ging. Plotseling, aan hartstilstand. Terwijl iedereen had gedacht dat het opa zou zijn - opa die al zo lang problemen had met zijn hart. Maar de dood houdt zich niet aan logica of verwachtingen. De dood komt wanneer hij komt.

Sem was negen toen zijn oma overleed. Negen jaar oud en zijn grootste angst was werkelijkheid geworden. Niet helemaal zoals hij had gedroomd, maar angst kent geen details. Verlies is verlies.

"Toen is die dwangstoornis nog erger geworden richting mijn opa," vertelt hij. Want als oma zomaar kon verdwijnen, zonder waarschuwing, wat zou er dan met opa gebeuren? De rituelen intensiveerden. Elke dag werd een balanceer act tussen liefde en paniek.

Zijn moeder herkende de tekenen - zij had zelf als kind dezelfde dwanggedachten gehad, richting haar eigen ouders. Misschien zit het in de genen, dat intense vasthouden aan degenen van wie je houdt. Of misschien ontstaat het gewoon in gezinnen waar liefde zo overvloedig aanwezig is dat het idee van verlies ondraaglijk wordt.

EMDR-therapie volgde. En wonderlijk genoeg hielp het. De dwanghandelingen werden minder, de angsten beheersbaar. Voor het eerst in jaren voelde Sem zich vrijer. Hij was vijftien toen hij dacht dat hij het ergste achter zich had.

Het leven hield niet op met lessen geven. Vijftienjarige Sem kreeg nogmaals te maken met het verwerken van verlies.

In 2020 overleed zijn opa. Sem was net vijftien geworden. Zijn grootste angst - de echte, oorspronkelijke angst - was nu ook werkelijkheid geworden. De man die hem alles had geleerd, die zijn dagen had gevuld met liefde en aandacht, was weg.

"Het was waarheid geworden," zegt hij erover. Simpel en pijnlijk waar.

Het Labyrint van Hulpverlening

Na opa’s dood, viel Sem's wereld uiteen. School werd onmogelijk - hoe kun je concentreren op geschiedenis of wiskunde als je wereld net is ingestort? Hij ging een niveau lager, naar het VMBO, waar hij nog net zijn aandacht erbij kon houden. Hij slaagde, maar het voelde als een holle overwinning.

Daarna Sint Lucas in Eindhoven, de kunstacademie. Het was een droom van Sem en opa geweest om daar te studeren. Maar dromen delen verliest zijn betekenis als degene met wie je de droom deelde er niet meer is om je succes mee te vieren. Na een half jaar stopte hij ermee.

Thuis belandde hij in een soort niemandsland. Overdag werken in de Efteling. En wanneer Sem niet aan het werk was, ging hij rondhangen met zijn vrienden, zonder doel, zonder richting. "Je had niks te doen," zegt hij, "dus ging je daar maar, met elkaar een beetje rondhangen. Want er was niks nuttigs om te doen."

Op zijn achttiende kwam de gemeente. Hij moest iets gaan doen, iets zinvols. Therapie werd voorgesteld. Sem had weinig vertrouwen meer in therapie - te vaak had hij in kamers gezeten waar zijn woorden werden getypt in verslagen, zonder dat die woorden daadwerkelijk begrepen werden. Woorden die een week later weer werden voorgelezen, zonder dat er eigenlijk ook maar iets veranderde.

Er werd een zorginstelling voorgesteld om hem mentaal te begeleiden. Maar de wachtlijst was erg lang. In de tussentijd moest hij iets anders doen. De gemeente gaf hem een lijst met instanties en praktijken. Sem las er niet eens echt doorheen. Hij wees gewoon een naam aan, min of meer willekeurig, maar wel op gevoel.

"Uit de Verf" stond erop. Hij dacht: het woord 'verf' staat erin, het zal wel iets leuks zijn. Geen verwachtingen, want verwachtingen leiden tot teleurstellingen, en hij had al genoeg teleurstellingen verwerkt.

"Het gaat toch weer niet lukken," dacht hij. "Het is al zo vaak niet gelukt, dus waarom nu wel?". Gezondheid

De Ontmoeting die Alles Veranderde

Alowies. Een naam die eerst niets betekende, maar die later zou staan voor een keerpunt in Sems leven. Het was een intake, een routine, zoals Sem er al zoveel had gehad. Maar soms gebeuren er wonderlijke dingen in gewone kamers met gewone mensen. Alowies begreep Sem en Sem voelde vooral dat.

"Ik had eigenlijk meteen door van: oké, hij snapt mij. Hij weet wat ik bedoel en hij kan mij helpen."

Na jaren van gesprekken die werden getypt in verslagen, na jaren van therapieën die aanvoelden als lege rituelen, eindelijk iemand die niet alleen luisterde, maar ook begreep. Alowies zei niet alleen “Ik ga jou helpen”, maar liet hem dat ook voelen.

En hij deed het ook. Langzaam, stap voor stap, bouwde hij Sem weer op. Terug naar de maatschappij, terug naar een toekomst. Eerst een cursus, toen een opleiding. Nu sociaal werk - misschien niet toevallig, voor iemand die zelf het hele systeem van hulpverlening van binnenuit heeft leren kennen.

"Hij heeft mij terug in de maatschappij gekregen," zegt Sem. Simpele woorden voor een complex proces. Want terugkeren in de maatschappij betekent meer dan alleen een opleiding volgen of een baan vinden. Het betekent weer vertrouwen krijgen in de toekomst, weer geloven dat verlies niet het einde van het verhaal hoeft te zijn.

Het Leren Loslaten

Sems verhaal is er een van verlies en herstel, maar ook van iets veel subtielers: het leren leven met de kwetsbaarheid van liefde. Want wie liefheeft, kan verliezen. Wie liefheeft, wordt kwetsbaar.

"Door dat allemaal ben ik wel een heel hecht iemand geworden," reflecteert hij. "Mijn familie is alles." Zijn hondje, zijn ouders, zijn broertje, zijn tante, zijn neef en nicht - hij ziet ze elke dag. "Eigenlijk gewoon één hecht gezin."

De dwangstoornissen zijn inmiddels achter de rug. Sem heeft geleerd ermee om te gaan. Hij heeft geleerd dat rituelen geen garanties geven, dat tien kusjes voor de deur niemand kunnen beschermen tegen het onvermijdelijke.

En paradoxaal genoeg heeft juist dat inzicht hem vrijer gemaakt. Vrij om lief te hebben zonder de constante angst voor verlies. Vrij om te leven zonder de dwang om het leven te controleren.

Zelfs zijn vader is veranderd. Langzaam, moeizaam, maar merkbaar. "Als hij binnenkomt zegt hij hoi, in plaats van dat hij misschien een jaar geleden doorliep." Kleine stapjes naar een relatie die misschien nooit perfect wordt, maar wel beter.

De Kracht van Verhalen

Sems verhaal is uniek, maar tegelijkertijd universeel. Het gaat over de fundamentele menselijke worsteling met verlies en liefde, met angst en moed. Het gaat over de kracht van één persoon die op het juiste moment de juiste woorden sprak: "Ik ga jou helpen."

In een tijd waarin hulpverlening vaak voelt als een bureaucratisch labyrint van wachtlijsten en verslagen, herinnert Sems verhaal ons eraan dat echte hulp simpel kan zijn. Een luisterend oor. Een begripvol hart. Iemand die zegt: "Ik snap je, en ik ga je helpen."

En nu, terwijl Sem zijn opleiding sociaal werk voltooit, sluit de cirkel zich. Van hulpzoekende naar toekomstige hulpverlener. Van iemand die verslagen aanhoorde over zichzelf naar iemand die straks misschien verslagen zal schrijven over anderen.

Maar hopelijk met het inzicht dat echte hulp niet in die verslagen zit, maar in de momenten ertussen. In iemand zich begrepen laten voelen. In het zien van de persoon achter het probleem. In het begrijpen dat iedereen verhalen heeft die het vertellen waard zijn, ook al beginnen ze soms met rituelen die anderen vreemd voorkomen.

Tien kusjes voor de deur. Het klinkt misschien gek. Maar voor een zevenjarige jongen die te vroeg had geleerd dat mensen kunnen verdwijnen, waren het overlevingsstrategieën. En uiteindelijk heeft hij gelijk gekregen - niet de kusjes hebben hem gered, maar de liefde erachter.

De liefde blijft. Ook als de mensen gaan.